Tuesday 29 October 2019

Ebrenn y'n Nos mis-Du 2019

This is a transcript for the November 2019 'Ebrenn y'n Nos'  piece I prepared for Radyo An Gernewegva, broadcast in #456.

Ebrenn y’n Nos – mis-Du 2019

Dydh da.

Yma neppyth arbennik y’n ebron dydh an mis ma. 

Yma treustremen Mergher dhe’n unnegves mis-Du. An planet Mergher a wra alinya dhe’n Howl yn unyans isella yn fenowgh, mes drefenn resegva Mergher yw ynklinys na wra Mergher mos a-rag an Howl yn poran pub tro. Mergher a wra mos a-rag an Howl dhe 12:35 dhe’n unnegves mis-Du, ha dres hwegh our y hwra kylgh du planet Mergher treustremena an Howl.


Transit of Mercury on November 11 2019 diworth LarryKoehn war Vimeo.
www.shadowandsubstance.com/?p=142


Na wra mires orth an Howl gans lagas noeth po gans pellweler po devis optek arall, saw gans sidhel howlek dhe iselhe golowder ha dewynnyans toemmder a’n Howl. Krevder an dewynnyans a yll gul damaj dh’agas dewlagas. Fordh arall gweles an Howl yw dre valegans, gorra folenn paper a-dryv an lagattell dewweler po pellweler.


Imajys diworth lyvrik an Kowethas Stereieth Ryel:
Y fydh fordh arall y weles, dre an kesroesweyth diworth loerell NASA Solar Dynamics Observatory war an wiasva omma: mercurytransit.gsfc.nasa.gov

Yma komet usi orth y vos dres agan system howlek a wrug mos diworth spas yntersterek. Yth o diskudhys gans steronydh bodhesik Gennady Borisov. Y hanow sodhogel yw 2/I Borisov drefenn yth yw saw an nessa taklenn yntersterek re bos diskudhys, gans resegva hyperbolek dhodho, nag yw kelmys dh'agan system howlek.
An kynsa taklenn yntersterek yw ʻOumuamua diskudhys yn 2017. Drefenn nag o koma po lostenn dhodho, yth o gelwys avel asteroid yn le komet, ha henwys wosa ger Hawaiiek a styr 'aspier'.


An komet Borisov a wra treyla dres an system howlek saw unnweyth ha mos dhe-ves arta bys dhe dhownder spas yntersterek.
Y howlnesva a vydh 7ves mis-Kevardhu 2019, hag yw 2 unnses steronieth diworth an howl hag ogas dhe'n keth diworth an norvys. Ny vydh pur splann, dell hevel y fydh edhomm pellweler bras dhe'y weles.
Komet yntersterek 2/I Borisov. Imaj: Mirva Gemini/NSF/AURA


Gennady Borisov gans y bellweler. Imaj:Тимура Крячко

www.fontanka.ru/2019/09/13/052 (yn Russek)

Yma ugens loer nowydh diskudhys a-dro dhe Sadorn.
Loerow Nowydh diskudhys dhe Sadorn. Imaj: Carnegie Institute for Science
Lies a'n loerow Sadorn yw henwys a-wosa an Titanys diworth henhwedhlow Grek. Mes, lemmyn yma moy a loerow Sadorn es Titanys Grek. Ytho, nebes a'n loerow yw henwys a-wosa kewri diworth henhwedhlow erell. Yma loerow henwys a-wosa kewri Inuit, Norgaghek ha Keltek! Pyneyl anedha yw ervirys herwydh parametrow an resegva.

Y'n 20 loerow nowydh, dew anedha yw diworth an bagas Inuit, seytek yn bagas Norgaghek, hag onan yn bagas Keltek.
An steronydhyon a wra govynn orth profyansow henwyn, yn maner kepar hag a wrussons i rag loerow Yow, ha'n skol yn Lanneves a brofyas "Pandia".



Y hyll kewri Kernewek ri hanow dhe'n loer nowydh diskudhys yn bagas keltek.

An loerow Keltek seulabrys yw Tarvos, Albiorix, Erriapus ha Bebhionn.
Tarvos yw Tarvos Trigaranus diworth henhwedhlow Gaulek. Yma koloven yn Paris "koloven an marners" gans imaj tarow gans tri garan usi ow sevel warnodho.

Tarvos Trigaranus ha Vulcan. Imaj: Wikimedia Commons
Albiorix yw kowr Gaulek, ha'n hanow a styr "Myghtern a'n bys". An kynsa elvenn yw kognat dhe elfydd yn Kembrek Kanol, ha martesen an hanow y'n Kernewek yw Elvydhruw. Ev o kelmys gans an duw Romanek Meurth.
elfydd1 
[< Clt. *albíi̯ō o’r gwr. *albho- ‘gwyn’, fel yn yr e.p. Gal. Albiorix, Albiorica; dengys ystyr (b), fodd bynnag, ddarfod tybio fod perthynas rhyngddo a’r Llad. elementum] 
eb.g. (bach. elfyddan) ll. (adran (b)) elfyddau, elfyddion.
a  Byd, daear; tir, gwlad, rhanbarth, bro, ardal, cymdogaeth:
world, earth; land, country, district, neighbourhood. 

Erriapus yw duw Gaulek arall, ha Bebhionn yw duwes Iwerdhonek o kelmys gans dineythyans flogh. Styr an hanow yw "benyn deg" po "benyn velodius".

An loer nowydh a yll bos henwys rag kowr kernewek yw S/2004 S 24 en.wikipedia.org/wiki/S/2004_S_24

Martesen y hyllyn ni profya henwyn Kormoran, y wreg Kormelian, Bolster, po Tregeagle avel hanow rag an loer nowydh.
Delinyans an kowr Cormoran a wra ladra gwarthek. Delinys gans Arthur Rackham yn lyver gans Flora Annie Webster Steel (1918) Project Gutenberg Wikimedia Commons
Bran o den a vri yn Kernow y'n termyn eus passyes, kovskrifys war an Men Skrifa gans skrifenn "Rialobran Cunovali Fili". Dell hevel, yth esa an den henwys a-wosa hanow kowr y'n henwedhlow Mabinogion yn Kembra, Myghtern Bran, aswonnys avel Bendigeidfran.
Res yw dhe dhannvonn Tweet orth @SaturnLunacy gans an hashnos #NameSaturnsMoons erbynn 6ves mis-Kevardhu 2019.


Bys nessa prys,
Davydh Trethewey
Posted by at No comments:
Labels: , , , ,

Saturday 26 October 2019

Ebrenn y'n Nos mis-Hedra 2019

This is a transcript for the October 2019 'Ebrenn y'n Nos'  piece I prepared for Radyo An Gernewegva, broadcast in #452.

Ebron y’n Nos – mis-Hedra 2019

Dydh da.

My a gowsas a-dro dhe’n hwithrell Eyndek “Chandrayaan-2” an prys diwettha.

Yth esa towl dhe gorra tirell Vikram ha gwandrell Pragyan ganso war an loor yn mis-Gwynngala. An towl o dhe dira orth dorhys ogas dhe 70° S war 6ves mis-Gwynngala 2019 hag oberi rag peswardhek dydh – unn jydh lorek.



Soweth ogas hag ughelder a 2 kilometer a-ugh enep an loor, an tirell a gasas an hyns towlennys, ha nag esa kestavans pan o gwaytys wosa drehedhes enep an loor. Nyns esa sinell vyth kevys dhyworth an tirell. Ledyer ISRO, an asianteth spas Eynda, K. Sivan a leveris y heveli dhe’n tirell godhevel tirans kales.


Byttegyns, an resegvell Chandrayaan-2 a wrug kemmer skeusenn an tirell war an enep mes ny wrug ISRO omlesa an imajys hwath. Yth esa ISRO ha NASA assaya kestava orth an tirell. NASA a wrug assaya kemmer skeusenn 17ves mis-Gwynngala gans Lunar Reconnaisance Orbiter.
Ha my ow skrifa hemma, ny wrug NASA omlesa an imaj na hwath. Y hyll bos an tirell yn-mes an skeusenn, po yn-mysk skeus.






An howl a wre sedha war le a wrug Vikram drehedhes an enep 21a mis-Gwynngala, ha nyns eus gwaytyans meur kavos kestav ganso wosa hemma.

An kehysnos kynyav yw 22a mis-Gwynngala ha'n dydh kehys ha'n nos aga hirder. Yma’n loor dhe'n diwettha kwartron 22a mis-Gwynngala, loor nowydh dhe'n 28ves mis-Gwynngala, kynsa kwartron 5ves mis-Hedra, loor leun 13ves, diwettha kwartron 21a, ha'n loor nowydh arta 28ves mis-Hedra.

Yn kynyav an nos a dhalleth gans an rannevesow hav gweladow, kepar ha Cygnus – an Alargh, ha'n trikorn hav a’n sterennow Deneb, Vega hag Altair.

An planet Yow yw hwath gweladow isel yn soth wosa howlsedhes.
An lester efanvos Juno a wrug kemmer imaj a kommol Yow ha skeus an loor Io warnodho. Juno a wre bos ow resega a-dro dhe Yow a-ban 2016. Ev a wra resek hirgylghek ha’n nesva 3400km
Skeus an loer Io war planet Yow, yn imaj gwrys gans lester efanvos Juno. Imaj: NASA/JPL-Caltech/SwRI/MSSS/Kevin M. Gill spaceflightnow.com/2019/09/18/nasas-juno-spacecraft-sees-moons-otherworldly-shadow-on-jupiter/


Yn kres an nos, yma rannevesow Pegasus hag Andromeda ughel yn ebron. Possybl yw dhe weles an galaksi Andromeda mars usi an ebron tewl lowr. Kyns an bora, rannevesow gwav a dhiskwedh, kepar hag Orion – an Helghyor, ha Taurus – an Tarow hag an bagasow ster Hyades ha Pleiades ynno.
Yn henhwedhel, Andromeda o myrgh an Myghtern Cepheus ha’n Vyghternes Cassiopeia. Hi o sakrifisys dhe euthvil mor ha gesys kadonys war als, mes Perseus a wrug mos dh’y sawya war vargh askellek Pegasus.

Rannneves Andromeda. Imaj: Wikimedia Commons / IAU / Sky & Telescope. Heavens Above: heavens-above.com/constellation.aspx?con=And&


Yth esa Meurth anweladow yn mis-Gwynngala drefenn y vos dhe penn arall a'n howl dhe’n norvys. An planet o dhe “superior conjunction” “unyans gwarthav” yn kernewek dhe’n 2a mis-Gwynngala. Henn o kaletter dhe NASA, drefenn bos mellyans radyo dhyworth an howl, ha nyns yw possybl keskomunya gans an lestri efanvos dhe Veurth dres termyn an unyans. Wosa an unyans, Meurth a wra dasomdhiskwedhes yn ebron kyns an bora, mes yn mis-Hedra yw hwath gwann y splannder. Ev a wra bos moy gweladow nessa blydhen.


A-dro dhe'n 20ves bys dhe'n 23a mis-Hedra, yma kowas meteor, an Orionids. Yma an meteors ow mos dhyworth rann an ebron y'n rannneves Orion. An gwella termyn dh'aga gweles yw hanternos po diwettha.


An lester efanvos Nihonek Hayabusa 2 a wra pesya y ober orth an planetik Ryugu. Ev a wra dannvon tirell byghan dhe’n planetik yn mis-Hedra. Avel rann an towl ma, Hayabusa a wrug omlesa dew merk kosten, pelyow a-dro dhe 10 cm a-hys, rag studhya gwel gravedh an planetik.
Ev a wra gasa an planetik dhe benn an blydhen ma, ha dehweles sampel dhe’n norvys yn mis-Kevardhu 2020.





Bys nessa prys,
Davydh Trethewey
Posted by at No comments:
Labels: , , , ,
Subscribe to: Posts (Atom)